نظریه قوی سیاه، استعاره‌ای است که به اثرات شدید ناشی از برخی از رویدادهای غیرقابل‌پیش‎بینی و نادر و همچنین تمایل انسان به یافتن توضیحاتی ساده و دم دستی برای این رویدادها می‌پردازد.

قوی سیاه استعاره‌ای است از پیشامدهایی که مشاهده آنها شگفت‌انگیز و بسیار نادر است و چون کسی به طور معمول انتظار وقوع آنها را ندارد وقتی اتفاق می‌افتند توده‌های مردمی در توجیه دلایل وقوع چنین پدیده‌هایی گاه به استدلال غیرعقلانی و حتی خرافی روی می‌آورند. فارغ از اندیشه توده‌ها، در توجیه علت و عواقب این پدیده‌ها معمولاً بین روشنفکران و خردگرایان نیز هنگامه‎ای از اختلاف نظر و کشمکش‌هایی پدید می‌آید که ممکن است دهه‌ها و سده‌ها به نتیجه‌گیری صحیحی نینجامد.

وجه تسمیه این پدیده ریشه در فرهنگ غرب دارد که قوی سفید را پرنده‌ای سفید و مظهر پاکی تصور می‌کردند و از آنجایی که عامّه مردم قوی سیاه ندیده بودند وجود آن را مظهر شیطان و نماد شرّ و جادوگری می‌پنداشتند.

حال این اسطوره در بحث احتمال و آمار چه تعبیری دارد: برای پدیده‌هایی با سه ویژگی زیر به کار گرفته شد:

1. پیشامدهایی به شدّت نادر، غیرقابل پیش‌بینی و بسیار دورتر از میانگین با احتمال وقوعی بسیار ناچیز ولی بسیار جنجالی و تأثیرگذار. (مثل اعلام یافتن انسان تکامل‌یافته با قد ۵ سانتی‌متر).
2. پیامدهای وقوع چنین پیشامدهایی نادر و اثرگذار (consequences) به کل غیرقابل پیش‌بینی است. بدین معنی که حتی اگر بتوانید احتمال وقوع چنین رخدادهایی را در مقادیر بسیار ناچیز تخمین بزنید هرگز قادر نخواهید بود پیامدها و عواقب ناشی از وقوعِ آنها را در یک ساختار منظم علّت و معلولی پیش‌بینی کنید.
3. احتمال وقوع پایین و عدم مشاهده آنها در شرایط طبیعی باعث می‌شود که عوام در مورد آنها دچار پیش‌داوری‌های خرافی، غیرمنصفانه و غیرمنطقی شوند. این رده از پدیده‌ها در طول تاریخ تأثیر بسیار شگرفی بر جوامع بشری و نحوه زندگی آنها گذاشته است. برای مثال قبائلی بدوی، زلزله را خشم خدایان تلقی و برای فرونشاندن این خشم انسان قربانی می‌کردند

اگر خواستید در مورد رخدادی قضاوت کنید و آن را پدیدۀ قوی سیاه بنامید باید آن رخداد با ویژگی‌های زیر مشاهده شود:

الف) از منظر مشاهده‌گرهای متعدد (تقریباً کلّ جامعة آماری) آن رخداد شگفت‌انگیز و نامحتمل باشد.

ب) حدوث آن رخداد پیامدهای بسیار عظیم و غیرقابل‌پیش‌بینی به جا بگذارد.

ج) با ثبت مشاهده وقوع، دلایل حدوثِ آن در بستری عقلانی و منطقی قابل‌توجیه باشد و بتوان برای کاهش پیامدهای آن در رخدادهای بعدی (هرچند بسیار دور و بعید) برنامه‌ریزی کرد.

اما مطابق نظریه قوی سیاه ما در پروژه‌ها چه ریسک‌هایی می‌توانیم از این جنس داشته باشیم، موارد زیر به ذهن من می‌رسد:

وقوع زلزله مهیب بالای ۶ ریشتر در محل دفتر مرکزی یا کارگاه پروژه

ریسک‌های بالا احتمال وقوع بسیار ناچیزی دارند. به قدری احتمال وقوع این ریسک‌ها پایین است که غالباً در چارچوب ریسک‌های هیچ پروژه‌ای لحاظ نمی‌شوند. اما واضح است که در صورتی که به وقوع بپیوندند، اثرات بالایی بر پروژه خواهند داشت.

برچسب‌ها: کنترل پروژه, مدیریت ریسک, مهندسی صنایع

مدیریت ریسک در پروژه چیست؟

چطوری باید ریسک‌ها رو مدیریت کرد؟

جواب پم‌باک اینه:

1. تو هر حوزه‌ای اول باید برنامه مدیریت اون حوزه رو تهیه کرد. در مورد ریسک هم یکی از اولین کارها تهیه برنامه مدیریت ریسک هست. این برنامه مشخص می‌کنه که چطوری می‌خوایم ریسک‌ها رو مدیریت کنیم. چیزی که پم‌باک تو ادامه می‌گه، یه چهارچوبه که باید جزئیاتش مشخص بشه و این تعیین جزئیات تو برنامه مدیریت ریسک انجام می‌شه. علاوه بر اون مثلا فرآیند تحلیل کمی ریسک اجباری نیست و باید تو برنامه مدیریت ریسک مشخص بشه که ازش استفاده کنیم یا نه. کسایی که قراره مسئولیت‌های اصلی مدیریت ریسک رو داشته باشن هم همینجا مشخص می‌شن.
2. بعد از این‌که برنامه‌ریزی مدیریتی یه حوزه تهیه بشه، می‌تونیم بریم سراغ برنامه‌ریزی کارهاش. برنامه‌ریزی ریسک‌ها تو پم‌باک تو چهار فرآیند انجام می‌شه:
• شناسایی ریسک‌ها: اول باید ریسک‌ها رو شناسایی کنیم. شناسایی ریسک‌ها مثل تعریف گستره (scope) و فعالیت‌هاس، یعنی بهتره که براش یه ساختار شکست ریسک تهیه کنیم که هم بعدا مدیریتشون راحت‌تر بشه و هم موقع شناسایی ریسک‌های کمتری رو جا بندازیم. ریسک‌ها رو بر اساس مبانی مختلفی می‌شه گروه‌بندی کرد و اگه این کار خیلی حرفه‌ای انجام بشه، ممکنه لازم باشه که چند ساختار شکست ریسک مختلف براش در نظر بگیریم.
• تحلیل کیفی ریسک‌ها: بعد از شناسایی ریسک‌ها باید مشخص کنیم که احتمال وقوع و میزان تاثیر هرکدومشون چقدره. هر دوشون هم تخمینی گفته می‌شن. میزان تاثیر رو معمولا کلی تعیین نمی‌کنن و به حوزه‌های مختلف مثل زمان، هزینه، کیفیت و … تقسیمش می‌کنن. بعد از این‌که این اطلاعات گردآوری بشه، باید احتمال وقوع و میزان تاثیر رو ترکیب کنیم و برسیم به یه عدد، عددی که اهمیت ریسک رو مشخص می‌کنه. بر این اساس ریسک‌هایی که اهمیتشون از حدی بیشتر باشه رو برای برنامه‌ریزی واکنش به ریسک آماده می‌کنیم.
• تحلیل کمی ریسک‌ها: تحلیل کمی زحمت داره و وقت می‌بره و در هر حال اجباری نیست. تحلیل کمی چیزیه مثل آنالیز مونت کارلو که تو نرم‌افزارهایی مثل پرت‌مستر انجام می‌شه. معمولا فقط ریسک‌های مهم، یعنی اون‌هایی که تو مرحله تحلیل کیفی انتخاب شدن رو تحلیل کمی می‌کنن. نتیجه؟ نتیجه اینه که بفهمیم ریسک‌ها به لحاظ احتمالی چه تاثیری روی پروژه می‌ذارن. مثلا زمان و هزینه اون رو فلان مقدار افزایش می‌دن. این فرآیند رو بعد از برنامه‌ریزی واکنش به ریسک دوباره انجام می‌دیم تا ببینیم برنامه‌ها چه تاثیری روی نتایج خواهند داشت. مثلا قبلا به این نتیجه رسیده بودیم که پروژه احتمالا به خاطر ریسک‌ها حدودا 8 ماه به تاخیر می‌افته. الان می‌بینیم که با اجرای برنامه‌ها تاخیر احتمالی ناشی از ریسک‌ها شده 2 ماه. این 6 ماه به هزینه‌ای که می‌خوایم برای ریسک‌ها بکنیم می‌ارزه یا نه؟ اگه جواب منفی باشه، باید برنامه‌ریزی رو تکرار کنیم.
• برنامه‌ریزی واکنش به ریسک: حالا ریسک‌های مهم رو برنامه‌ریزی می‌کنیم. مثلا یه ریسک اینه که یه کارگر از لبه ساختمون بیفته پایین و بمیره! برنامه ما چیه؟ برنامه‌مون اینه که دور پرتگاه‌ها رو نرده بکشیم تا احتمال افتادن کم بشه. از طرف دیگه کارگاه رو بیمه هم می‌کنیم تا اگه احتمالا این اتفاق افتاد، حداقل از نظر مالی ضربه بزرگی نخوریم. این می‌شه برنامه واکنش ما به این ریسک، برنامه‌ای که هم احتمال وقوع رو کم می‌کنه و هم میزان تاثیر رو. کارهای برنامه‌ریزی شده رو میفرستیم که تو برنامه زمان‌بندی و برنامه هزینه و بقیه برنامه‌ها هم درج بشن

3. کنترل ریسک‌ها: بقیه ماجرا ساده‌س، باید مراقب باشیم که تمام برنامه‌های واکنش به ریسک انجام بشن. باید کارآیی اون‌ها رو ارزیابی کنیم و در نهایت مراقب باشیم که اگه ریسک جدیدی شناسایی شد، اون رو به فرآیند شناسایی ریسک‌ها بفرستیم تا کل روند برنامه‌ریزیش تکرار بشه. گاهی اوقات احتمال وقوع یا میزان تاثیر ریسک‌ها هم عوض می‌شه که باید این مسئله رو هم شناسایی کنیم و در صورت وقوع، برنامه‌ریزی رو تکرار کنیم. 

آخرش چی؟

آخرش اینه که یه سری کار به کارهایی که از قبل برنامه‌ریزی کرده بودیم اضافه می‌شه، کارهایی که اگه انجام بدیم ریسک‌ها تحت کنترلمون خواهند بود. مثلا نصب نرده‌های موقت از اول جزو کارمون نبوده، ولی الان می‌پذیریم که این کار رو اضافه انجام بدیم تا بعدا مشکلات کمتری داشته باشیم.

برچسب‌ها: مدیریت ریسک, برنامه ریزی و کنترل پروژه, مهندسی صنایع

همان طور که می‌دونید بر اساس نسخه پنجم راهنمای PMBOK، فرآیندهای مدیریت ریسک شامل موارد زیر است:

۱- برنامه‌ریزی مدیریت ریسک
۲- شناسایی ریسک‌ها
۳- تحلیل کیفی ریسک‌ها
۴- تحلیل کمی ریسک‌ها
۵- برنامه پاسخ به ریسک
۶- کنترل ریسک

در این فرآیندها شما در هر محله خروجی‌های خواهید داشت. فایل اکسل که در ادامه برای دانلود در اختیارتان گذاشته می‌شود، پکیج تقریبن کاملی از این خروجی‌‌هاست. برخی از خروجی‌هایی که در این فایل می‌توانید مشاهده کنید به شرح زیر است:
برنامه مدیریت ریسک RISK MANAGEMENT PLAN
برگه ثبت ریسک‌ها Risk Register
تعریف احتمال و اثر Probability & Impact Rating Asses
ماتریس احتمال و اثرProbability & Impact matrix
و سرانجام یک برگه جهت محاسبه نمره ریسک و ثبت برنامه‌های پاسخ به ریسک

در مجموع اگر زمانی قصد پیاده‌سازی مدیریت ریسک در پروژه خود را داشتید، این فرمت راهگشای شما خواهد بود.
شما می‌توانید این فایل را از لینک زیر دانلود نمایید (یا اگر عضو کانال تلگرام این وب‌سایت شوید، می‌توانید آنجا دانلود کنید)

دانلود یک نمونه فرمت مدیریت ریسک بر اساس راهنمای PMBOK
پسوورد فایل زیپ: sharifiz.com

برچسب‌ها: مدیریت ریسک, برنامه ریزی و کنترل پروژه, مهندسی صنایع, PMBOK

فعالیتهای احتمالی در Oracle Risk Analysis

می دونیم تو نرم افزار Oracle Risk Analysis هم زمانها و هم فعالیتهای احتمالی قابل تعریف هستن. فعالیتهای احتمالی و ثبت احتمال وقوع آنها تو این نرم افزار دو حالت داره. اول اینکه ممکنه کاری رو انجام بدیم بعد برای ادامه کار چند حالت مختلف به وجود بیاد. هر کدوم از این فعالیتها یه احتمال وقوع دارن. شکل زیر رو ببینید:

حالت اول اینه که بعد از کاری انجام شد چند پیامد به وجود بیاد. تو برنامه بالا بعد از اینکه کار A رو انجام دادیم ممکنه سه پیامد به وجود بیاد که احتمال وقوعشون با هم متفاوت بیاد. این سه تا تو شکل بالا با فعالیتهای B و D و E نشون دادم. این به این معنی هست که بالاخره یکی از اینها اتفاق میفته و درصد احتمال وقوعشون هم ممکنه یکسان نباشه. در اینصورت بعد از اینکه این سه فعالیت رو وارد کردیم لینکشون رو با A مشخص کردیم، برای ثبت احتمال وقوع اونها باید روی فعالیت اصلی یعنی A کلیک کنید و از تبهای پایین نرم افزار گزینه Risk and Uncertainty رو انتخاب کنید و از بین تبهای موجود، تب Probabilistic Branch رو انتخاب کنید. تو این تب باید گزینه On رو انتخاب کنید و بعد احتمال وقوع این سه فعالیت رو وارد کنید:

همونطور که میبینید جمع احتمال این سه تا باید 100 بشه. وقتی فعالیتها رو وارد کردید اعداد احتمال و قوع اونها همونطوری که تو شکل اول نشون دیدید کنار هر فعالیت نشون داده میشه. اما در صورتی که فعالیتی فقط یه فعالیت پیامد منحصر به فرد داشته باشه در اینصورت باید از گزینه دیگه ای استفاده کرد. شکل زیر رو ببینید:

همونطور که تو شکل بالا میبینید بعد از اینکه فعالیت a انجام شد ممکنه لازم بشه فعالیت b رو انجان بدیم و ممکنه که انجام هم ندیم. دیگه تو اینجا چند تاپیامد نداریم. یا فعالیت b انجاو میشه و یا انجام نمیشه و بعد از اتمام a باید سراغ c بریم. برای ثبت احتمال وقوع فعالیت b باید مثل حالت قبل از تبهای پایین فعالیت b، تب Risk and Uncertainty رو انتخاب می کنیم و اینبار تب Existence Risk رو باید انتخاب کنید و بعد از کلیک گزینه on درصد احتمال وقوع فعالیت رو وارد کنید:

خب تو اینجا دو تا گزینه داریم. اگه گزینه Keep Links to other tasks رو انتخاب کرده باشیم و فعالیت b به هر دلیل وجود نداشته باشه در اینصورت بخوایم زمان اون رو صفر بذاریم و دیگه تو محاسبات مثلا منابع b در نظر گرفته نمیشه ولی ارتباط بین فعالیتها حفظ میشه. ولی اگه حالت دوم رو انتخاب کنیم و فعالیت b وجود نداشته باشه و اون رو به صورت Ignore در نظر بگیریم و ارتباط بین فعالیتها قطع میشه. تو این حالت توجه داشته باشید برای اینکه فعالیت b به صورت Ignore در نظر گرفته بشه باید گزینه Ignore رو تو تب general این فعالیت تیک بزنید. تو این حالت اگه بخواین تو این حالت ارتباط بین فعالیتها حفط بشه باید بین دو فعالیت a و c دو رابطه به صورت مثلا ss و ff تعریف کنید.

برچسب‌ها: ریسک, مدیریت ریسک, برنامه ریزی و کنترل پروژه, مهندسی صنایع

ارزیابی ریسک های پروژه 

ریسک پروژه اساسا، یک رویداد غیرمنتظره است که می تواند پروژه شما را تحت تاثیر قرار دهد – البته این تاثیر گاهی ممکن است خوب باشد! ریسک می تواند بر همه چیز تاثیر بگذارد: مردم، فرایندها، فن آوری و منابع٫

در تعیین ریسک پروژه: علت، زمان، احتمال و عواقب آن را به دقت مشخص کنید

می توانیم مشخصات ریسک های مدیریت پروژه را به پنج دسته تقسیم کنیم:

رویداد ریسک: چه چیزی ممکن است بر پروژه شما تأثیر بگذارد؟

مدت زمان ریسک: زمانیکه احتمال دارد اتفاق بیفتد؟

احتمال: شانس آن اتفاق می افتد؟

تأثیر: نتیجه مورد انتظار چیست؟

عوامل: چه رویدادهایی ممکن است پیش آگهی یا رویداد خطر را باعث شود؟

انواع ریسک

ریسک می تواند داری دو نوع تقسیم فرعی دیگر باشد:

ریسک سوداگرانه

ریسک خطرناک

عناصر اصلی ریسک:

تمامی اشکال ریسک، چه آنها به‌عنوان ریسک سوداگرانه طبقه بندی شده باشند، چه به‌عنوان ریسک خطرناک، شامل عناصر مشترکی هستند که شامل چهار عنصر ذیل است:

۱- محتوا :وضعیت، یا محیطی که ریسک در آن منظور شده و مشخص کننده فعالیتها و شریط مرتبط با آن وضعیت است

۲ – فعالیت: عمل یا اتفاقی که باعث ریسک می شود.

۳ – شرایط:

۴ – پیامدها:پیامدها، به‌عنوان آخرینعنصر ریسک، نتیج یا اثرات بالقوه یک فعالیت در ترکیب با یک شرط یا شریط خاص است.

ارزیابی ریسک پروژه

تکنیکی است جهت تعیین و ارزیابی مولفه‌هایی که ممکن است موفقیت یک پروژه یا دستیابی به یک هدف را به مخاطره بیاندازند. این تکنیک همچنین به تعیین راهکارهای پیشگیرانه برای کاهش احتمال وقوع مولفه‌های مربوط و تعیین اقدامات متقابل در زمان وقوع آن‌ها کمک می‌کند.

مرحله ۱: شناسایی خطرات احتمالی: تهیه یک لیست از هر گونه خطر و فرصت احتمالی که از آن ناشی می شود .

مرحله ۲:تعیین احتمال : مرتب سازی میزان احتمال رخ دادن هر ریسک

مرحله ۳: تعیین ضربه: چه اتفاقی می افتد اگر هر کدام از این ریسک ها رخ دهد؟ آیا تاریخ تحویل نهایی شما به تاخیر می افتد؟ آیا برای شما هزینه مالی خواهد داشت ؟ ریسک ها را بر اساس میزان خسارتی که وارد می کنند مقدار دهی و اولویت بندی کنید.

 

برچسب‌ها: ریسک, مدیریت ریسک, برنامه ریزی و کنترل پروژه, مهندسی صنایع

برای چگونگی مدیریت ریسک، ابتدا باید تمام منابع مختلف ریسک را در نظر گرفت. این منابع بسیار زیادند و نمی‌توان به‌سادگی فهرست جامعی از آنها تهیه کرد. اما همین فهرست می‌تواند یک راهنمای ذهنی اولیه برای تیم پروژه باشد تا با مراجعه به آن بتوانند بخش عمده‌ای از خطرات ممکن بر سر راه پروژه را شناسایی کنند.

منابع مختلف ریسک شامل موارد زیر هستند:

بخشی که به مدیریت پروژه مربوط است
مدیر ارشد، فعالیت مربوطه را به‌عنوان یک پروژه به رسمیت نمی‌شناسد؛
پروژه‌های زیادی هم‌زمان در دست اقدام هستند؛
تعهدات برنامه غیرممکن است؛
ورودی‌های عملی در مرحله‌ی برنامه‌ریزی وجود ندارد؛
هیچ‌کس مسئول کلی اجرای پروژه نیست؛
کنترل ضعیف تغییرات طراحی؛
کنترل ضعیف تغییرات مشتری؛
درک ضعیف از کار مدیر پروژه؛
انتصاب نادرست مدیر پروژه؛
عدم برنامه‌ریزی و کنترل یکپارچه‌ی پروژه؛
سازمان قادر به فراهم کردن منابع نیست؛
برنامه‌ریزی پروژه واقع‌گرایانه نیست؛
ناتوانی در رسیدگی به هزینه‌های پروژه؛
وجود تضاد در اولویت‌های پروژه؛
دفتر سازمان‌دهی ضعیف پروژه.
منابع خارجی
۱. منابع خارجی غیرقابل پیش‌بینی
الزامات قانونی پیش‌بینی نشده؛
بلایای طبیعی؛
خراب‌کاری، کارشکنی و اثرات جانبی پیش‌بینی نشده.
۲. منابع خارجی قابل پیش‌بینی
ریسک بازار یا ریسک عملیاتی؛
ریسک اجتماعی؛
ریسک محیطی؛
تورم؛
نوسانات نرخ ارز؛
رسانه‌ها.
۳. منابع خارجی فنی
تغییرات فناوری؛
ریسک‌های ناشی از فرایند طراحی.
۴. منابع خارجی قانونی
تخلف در علائم تجاری و مجوزها؛
شکایت به دلیل نقض قرارداد؛
مشکلات کارگر یا محل کار؛
دعوی قضایی به دلیل قانون مسئولیت‌های مدنی؛
قانون‌گذاری. 

برچسب‌ها: ریسک, مدیریت ریسک, برنامه ریزی و کنترل پروژه, مهندسی صنایع